بی‌خوابی چیست؟ | انواع، علل، علائم، تشخیص و درمان
بی خوابی یکی از مهم‌ترین انواع اختلالات خواب (Sleep disorder) بشمار می‌آید. به طور کلی خواب یک پدیده طبیعی است كه از نیازهای فیزیولوژیک انسان شناخته شده است. اختلالات خواب به مشکلاتی گفته می‌شود که در آن‌ها افراد نمی‌توانند برای مدتی خوب بخوابند و این موضوع می‌تواند تاثیرات منفی بسیاری بر روند زندگی سالم هر فرد بگذارد. شرایط محیطی و درونی بسیاری می‌تواند منجر به بی خوابی شود. این بیماری در جوامع امروزی به سرعت در حال گسترش می باشد و اغلب افراد گاهاً برای خوابیدن دچار مشکل می‌‌شوند. هنگامی که این بی خوابی ها شدت یافته و به موضوعی همیشگی تبدیل شود می‌تواند زندگی فرد را دچار اختلال نماید. در بسیاری از موارد این اختلال به دلیل رعایت نکردن مواردی است که فرد می‌تواند به راحتی با اصلاح سبک زندگی مشکل خود را اصلاح کند. آگاهی داشتن از عوامل موثر در ایجاد این اختلال، علائم و عوارض آن می‌تواند به افراد برای پیشگیری یا بهبود شرایط زندگی کمک کند. در این مقاله تلاش شده با آگاهی رسانی درباره بیماری بی خوابی، ضرورت مراقبت لازم برای جلوگیری از ایجاد آن و راهنمایی جامعی درباره روش های تشخیص و درمان آن به مردم داده شود تا بتوانند زندگی سالم و بهتری داشته باشند.
بی خوابی چیست؟
بی خوابی (Insomnia) نوع بسیار شایعی از اختلالات خواب است که به سختی به خوابیدن یا در خواب ماندن و یا هر دو آن ها باشد. این بیماری در تمامی سنین حتی کودکان نیز ممکن است به وجود بیاید. در زنان باردار این بیماری بسیار شایع می‌باشد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً احساس خستگی دارند و مشکلات جدی دیگری نیز ممکن است در اثر بی خوابی برایشان به وجود آید.
انواع بی خوابی کدامند؟
این بیماری بر اساس فاکتورهای گوناگون دارای انواع و دسته بندی‌های مختلفی می‌باشد.
بر اساس طول دوره بیماری:
- حاد یا کوتاه مدت (شایع ترین حالت)
- مزمن یا طولانی مدت (طولانی تر از ۳ ماه)
- بی خوابی اولیه: اختلال خود به خود به وجود آمده
- بی خوابی ثانویه: اختلال ناشی از مشکلات و عوامل دیگر
بر اساس شدت سختی بیماری:
- خفیف: بی خوابی ایجاد کننده خستگی
- ملایم: تاثیرگذار بر عملکرد روزانه
- شدید: دارای تاثیر شدید بر زندگی روزانه
بر اساس مشکل در هر مرحله از خواب:
- مشکل در به خواب رفتن
- مشکل خواب ماندن
- عدم خواب کافی و مناسب
علل بروز بی خوابی چه چیزهایی هستند؟
علل به وجود آورنده بیماری بی خوابی در انواع حاد (کوتاه مدت) و مزمن (طولانی مدت) متفاوت است.
علل ایجاد بی خوابی حاد یا کوتاه مدت:
- استرس
- وقوع اتفاقات احساسی
- تغییر در عادات خواب (ساعت یا مکان خواب)
- دردهای فیزیکی
- پرواز زدگی (Jet lag)
- مصرف برخی از داروها
علل ایجاد بی خوابی مزمن یا طولانی مدت:
دلایل ایجاد بیماری بی خوابی اولیه شناخته شده نمی باشد.
علل ایجاد اختلال بی خوابی ثانویه:
- اختلالات روانی مثل افسردگی و اضطراب
- آپنه خواب یا قطع تنفس در خواب
- سندرم پای بی‌قرار (Restless legs syndrome)
- مصرف مداوم برخی از داروها
- اختلالات غده تیروئید
- دیابت نوع ۲
- بیماری های قلبی
- مصرف برخی داروها و یا نوشیدن الکل
- برخی دیگر از مشکلات و بیماری‌ها مانند سرطان، آرتروز، کمر درد، سوزش معده و آسم
علل ایجاد اختلال بی خوابی در کودکان:
- استرس و اضطراب
- مصرف برخی داروها
- مصرف بالای کافئین
- اختلالات روانی
علل بی خوابی در زنان باردار:
- نوسانات هورمونی
- حالت تهوع
- افزایش نیاز به دفع ادرار
- دردهای فیزیکی ناشی از بارداری (کمر درد، گرفتگی عضلات پا و درد در ناحیه شکمی)
- تنگی نفس
- استرس و اضطراب
- سوزش معده
چه افرادی مستعد بی خوابی هستند؟
به طور کلی طیف وسیعی از افراد جامعه با شرایط سنی و جنسیت گوناگون می‌توانند مستعد اختلال بی خوابی باشند:
- زنان بیشتر از مردان در خطر ابتلا به این اختلال هستند
- این اختلال در هر رده سنی اتفاق می‌افتد ولی در افراد مسن شایع‌تر است
- زنان باردار (بخصوص در ۳ ماه اول و ۳ ماه سوم بارداری)
- افراد مبتلا به بیماری های قلبی
- افرادی که این اختلال در خانواده آن ها به صورت ارثی وجود دارد بیشتر از افراد دیگر در خطر ابتلا به آن می‌باشند
- افرادی که قبل از خواب از دستگاه‌های الکترونیکی تصویردار (تلویزیون، موبایل و غیره) استفاده می‌کنند
- بیماری های مزمن و طولانی مدت
- مشکلات سلامت روان
- کار در شیفت شب
- افراد دارای درآمد پایین (به دلیل استرس)
- سفرهای متعدد به نقاط مختلف دنیا (منطقه زمانی‌های متفاوت)
- زنان در دوران یائسگی
- زنان در هنگام عادت ماهانه
- افراد کم تحرک
- افراد مبتلا به اضافه وزن
- مصرف کنندگان کافئین، نیکوتین و الکل
علائم بی خوابی چه چیزهایی هستند؟
این اختلال دارای علائم گوناگونی در بزرگسالان و کودکان می‌باشد. همچنین کودکان که جز قشر حساس و آسیب پذیر جامعه هستند، می توانند علائم متفاوت دیگری نیز در صورت ابتلا به این اختلال بروز دهند.
بصورت عمومی:
- مشکل در به خواب رفتن
- عدم توانایی خوابیدن در شب
- از خواب بیدار شدن زودتر از ساعت معمول
- عدم از بین رفتن خستگی پس از بیدار شدن از خواب
- خواب آلودگی در طول روز
- خستگی
- بدخلقی
- مشکلات حافظه و عدم تمرکز
گروه های حساس و پرخطر:
علائم بی خوابی در کودکان:
کودکان به جز علائم عمومی، دارای علائم دیگری هم هستند مانند:
- بدخلقی و تغییرات خلق و خو
- بیش فعالی
- مشکلات انضباطی در مدرسه
درمان رفتار-شناختی بی خوابی (Cognitive behavioral therapy for insomnia, CBT-I): پزشک معالج می‌تواند به کمک این روش به دو حالت به درمان بی خوابی کمک کند. در حالت اول به فرد آموزش داده می‌شود تا افکاری که باعث پریشانی فکر و ایجاد نگرانی و اضطراب می‌گردد را کنترل کند. حالت دیگر شامل آموزش عادات درست و موثر در درمان بی خوابی و جایگزینی کردن عادات مخرب با عادات سالم می‌باشد- عدم مطالعه کتاب، تماشای تلویزیون و کار با وسایل الکترونیکی مانیتوردار در تخت قبل از خواب
- نخوابیدن در طول روز و در صورت لزوم کمتر از ۳۰ دقیقه و تا قبل از ساعت ۳ بعد از ظهر
- مصرف یک وعده غذایی سبک قبل از خواب (گرسنگی و پرخوری می‌تواند باعث بی خوابی شود)
- بوییدن برخی از روغن های گیاهی مانند بابونه رومی، چوب سدر، اسطوخودوس (لوندر)، چوب صندل و نرولی یا بهار نارنج، تاثیر بسیار زیادی در سریع به خواب رفتن خوابیدن و خواب راحت دارند
- برخی روش ها مانند طب سوزنی، هیپنوتیزم و ماساژ درمانی نیز از دیگر روش های درمانی بی خوابی هستند
سایر روش های درمانی در کودکان:
عمل به روش های دیگر می‌تواند برای کودکان موثر باشد:
- در صورتی که کودک به سختی به خواب می‌روند، بهتر است به جای در تخت ماندن ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به بازی و یا فعالیتی آرام قبل از خواب مشغول شوند و سپس به تخت خواب برگردد
- آموزش کسب آرامش به کودکان تاثیر زیادی در کمک به آن‌ها در به خواب رفتن دارد. این روش‌ها می‌تواند شامل آموزش کشیدن نفس عمیق و تصویرسازی‌های مثبت و آرامش بخش باشد
- مراجعه به رفتار درمان کودکان می‌تواند بدون نیاز به دارو به کودکان در درمان بی خوابی کمک کند